صنایع دستی ایران : سیاه چادربافی
علاوه بر عشایر محلی استان عشایر کوچ رو کرد از سایر استانهای همجوار نیز به مناطق ییلاقی و قشلاقی استان کوچ می نمایند و از مراتع استان استفاده می نمایند.
سکونت گاههای اولیه عشایر کوچ رو در استان ایلام عبارتند از:
نوعی کپه که از نی چوب سپیدار و بلوط و پوشال بعضاً سنگ چینی و شاخ و برگ درختان در اشکال مربع-مستطیل و یا با حجم هایی که در نما به صورت عدد 8 دیده میشود و در دو بال و یک بال با زاویه 45 درجه ساخته میشود.
این سکونت گاهها عمدتاً برای استفاده در تابستان و یا در جالیزها مورد استفاده قرار می گیرند. وجه تسمیه این واژه به دلیل استفاده از کول ”koul” است که از چوب تنه درخت بلوط که بعضاً به صورت غیر پرداخت شده در استراحت کپر آن مورد استفاده قرار می گیرد.
به دلیل شرایط خاص مناطق کوهستانی و برودت هوا و بارندگی معمولاً در مناطق کوهستانی و برای ایجاد اقامتگاه زمستانی مکانی به عنوان زمگه ساخته می شود.
این واژه در گویش کردی فیلی(ایلامی) از دو بخش (زم zem) به معنای سرما که در ابتدای واژه زمستان به کار رفته و (گه) که به پسوند مکانی است ساخته شده است.
این بنا از سنگ وگل ویا سنگ وگل و آهک احداث میشود که در وسط آن از تنه درخت بلوط به عنوان ستون استفاده میشود.
ابعاد این بنا معمولاً در حدود8×3 متر می باشد و ارتفاع آن بین 2 تا 3 متر متغیر است.
سقف این بنا با تیر ریزی چوبی و به صورت شیب دار می باشد که با پوشال و شاخ و برگ درختان و نی ساخته و گل اندود میشود که به آن «توفال=toufall» می گویند.
این بنا برای استفاده مسکونی و یا طویله احداث میشود و در اطراف آن محوطه باز به وسیله شاخه های درخت و خار و خاشاک محوطه بندی میشود که در گویش کردی فیلی به آن «تاخل=آغل» و یا ”په چیه pachya” = آغل وپرچین» اطلاق میشود.
معمولاً چند زمگه و یک آغل یک واحد مسکونی را قرار می دهند و در بخشهای از دامنه ها بنا می گردند که در معرض باد غالب و سیلاب نباشد و معمولاً در دامنه کبیر کوه ساخته می شوند و در پاییز و زمستان مورد استفاده قرار می گیرند.
سیاه چادر اصلی ترین فضای زندگی عشایر کوچ روی کرد میباشد. این فضا در گویش کردی فیلی«fayli» و در مناطق مختلف استان ایلام نامهای ذیل به کار می رود: 1-ده وار یا دووار 2-سیه مال یا سیا مال - ره ش مال 3- مال 4-ئه زبیه
به نوع زندگی عشایریی زیر سیاه چادرها اصطلاح «ئه زبیه وانه» اطلاق میشود که «ئه زبیه» به معنای سیاه چادر و «وانه» پسوند مکانی است که خود مترادف واژه «یانه» به معنای منزل و محل سکونت میباشد.
سیاه چادرها معمولاً به صورت انفرادی و یا چند تایی و در دامنه بلندیها به نحوی که از باد و باران در امان باشند، بر پا میشوند.
در اطراف سیاه چادرها نیز آغله «ئاخل و په چپه» برای نگهداری احشام ساخته میشود. به هر چند سیاه چادر یک «قورنگ» یا «کوررنگ» ”koreng” و یا «سه ر په چیه ”sar pachya”» گفته میشود که به معنای محله است.
-ده وار در ادبیات کردی فیلی همانگونه که گفته شد در شکل گیری ارکان زندگی عشایری نقش اصلی را دارد و به همین دلیل بر ادبیات و به ویژه شعر و آواز تاثیر زیادی داشته و نیز بخشی از فرهنگ لغات کردی را غنی ساخته است.
درمیان عشایر کوچ رو کرد آوازهایی حزین و یا شاد وجود دارد که معمولاً بدون آلات موسیقی اجراء میشود و به دو صورت گروهی و انفرادی هستند.
- گوورانی یا ترانه که معروفترین آن ”گووشی” است معروفترین این آوازها است.
- هووره و کزه که در لغت به معنای سوز درونی است از دیگر این آوازها میباشد.
در این آوازها یک مقام خاص به نام ”سیه مال” وجود دارد که آوازهایی حزین با ابیاتی دلنشین و فوق العاده قوی اجراء میشود که معمولاً همدم خلوت تنهایی زنان و مردان است و به یاد زندگی عشایری و یا موطن و زادگاه خوانده می شوند.
نمونه هایی از ابیات آن به شرح زیر است:
1- چودار قوله ی دلدار بکنیای ژه بن
سیه مال خاسه و ته لمیت بار ژن
به معنای:ایکاش می شد در و دیوار را از بیخ و بن برکنم-چرا که سیاه چادر با صفا تر استو بر کژاوه نشستن معشوق
2- شاکه چه خاسه خودا بده ی پیت؟!
ته ک بده ی و سون دیوه خان ویت
رووژی سه و هماکور سه لام بکه بی پیت
خانمه سور”خان منصور” زوج شاعری شاکه از شاعران ایلات کرد ایوان از شاکه به زبان شعر می پرسد:
ای شاکه! می خواهی بدانی بهترین هدیه خداوند به آدمی چیست؟
- این است که به ستون مهمانخانه سیاه چادر خودت تکیه بزنی
- و روزانه دوست و همدل به تو سلام کنند
در ضرب المثلها کردی نیز ساه چادر به کاررفته که به عنوان نمونه آورده می شود:
بنوور وه سیه نه چیر و ده وار ئه لبده
یعنی: به کوه نچیر رو بکن و همانند آن و به صلابت آن سیاه چادرت را بر پا کن و این مسئله تکیه بر طراحی اقلیمی سیاه چادر است یعنی در فصل گرم که سیاه چادرها در مناطق گرمسیری شهرستان مهران بر پا میشوند رو به شمال و در فصل سردتر که در مناطق کوهستانی است رو به آفتاب بر پا شود. این مسئله تا حدودی زیادی با سایر شرایط اقلیمی مناطق و فصول بر پای سیاه چادر همخوانی دارد.
این مقاله در سال 84 نگاشته شده است
مقالات |
گزارش تصویری از مراحل ساخت دوار
| Design By : Pichak |
